OΡΓΑΝΙΣΜOΣ ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚOΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜOΥ ΚΑΙ ΠΡOΣΤΑΣΙΑΣ O.Α.Σ.Π.
Αντισεισμική Άμυνα Σχολείων

Το σχολείο είναι χώρος συγκέντρωσης πολλών ανθρώπων και φιλοξενεί πολύ νεαρά άτομα, σε καθημερινή σχεδόν βάση. Για να αποφευχθούν ανθρώπινες απώλειες πρέπει προσεισμικά, κατά κύριο λόγο, να εμπεδωθεί τόσο στους μαθητές όσο και από τους εκπαιδευτικούς η σωστή αντισεισμική συμπεριφορά και να γίνουν βίωμα κάποιοι βασικοί κανόνες αυτοπροστασίας. Πρέπει να υπάρξει δηλαδή μέριμνα από τις εκπαιδευτικές κοινότητες για την αντισεισμική συμπεριφορά σχολείων.
Η αντισεισμική άμυνα των σχολείων περιλαμβάνει όλα τα μέτρα και τις ενέργειες που έχουν ως στόχο την ελαχιστοποίηση των απωλειών στο έμψυχο δυναμικό και την υλικοτεχνική υποδομή των εκπαιδευτικών μονάδων. Ταυτόχρονα μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, επιδιώκεται η διαμόρφωση ατόμων με συνειδητή αντίδραση σε περίπτωση σεισμού.
O τομέας της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης του πληθυσμού κατέχει σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων του O.Α.Σ.Π., ο οποίος έχοντας εκτιμήσει την εφαρμογή διαφόρων προγραμμάτων αντισεισμικής προστασίας κατέληξε ότι η αποδοτικότερη παρέμβαση για την εμπέδωση της "αντισεισμικής συμπεριφοράς" από τον πολίτη είναι η ενσωμάτωση της σχετικής γνώσης στην εκπαιδευτική διαδικασία.

O ρόλος και οι δραστηριότητες του O.Α.Σ.Π.
στην αντισεισμική άμυνα των σχολείων 

O OΑΣΠ σχεδιάζει, εκπονεί και συντονίζει το έργο της εκπαίδευσης και ενημέρωσης του κοινού και των στελεχών των υπηρεσιών, σε θέματα σεισμικής προστασίας και αντιμετώπισης των εκτάκτων αναγκών, λόγω σεισμών. Πιο συγκεκριμένα ο O.Α.Σ.Π.
� επιμελείται και διεξάγει τα εκπαιδευτικά και επιμορφωτικά προγράμματα προστασίας από τους σεισμούς σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης
� εκπονεί τεύχη οδηγιών προς τους εκπαιδευτικούς, για την περαιτέρω εκπαίδευση των μαθητών
� συντάσσει βιβλία για την αντισεισμική Προστασία των Σχολείων όπως "Σεισμός - Η γνώση είναι Προστασία" κ.α.
� εκπονεί και εκδίδει τεχνικά εγχειρίδια προς τις ειδικές ομάδες αντιμετώπισης των καταστροφών από σεισμό (υποστυλώσεις, διασώσεις)
� ενημερώνει το κοινό, διανέμει ενημερωτικά έντυπα, διεξάγει ενημερωτικές ομιλίες και προβολές για την προστασία από τους σεισμούς, κλπ.
� πραγματοποιεί ασκήσεις ετοιμότητας σε Νομαρχίες, σε σχολεία κ.α. σύμφωνα με το Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης τους.
� σχεδιάζει, οργανώνει και παρακολουθεί την εκτέλεση ασκήσεων ετοιμότητας.
Η Ενημέρωση - Εκπαίδευση περιλαμβάνει ενημερωτικά προγράμματα μεγάλης έκτασης, για την αυτοπροστασία από τους σεισμούς, όπως:
� έντυπα φυλλάδια οδηγιών συμπεριφοράς, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα σεισμό, που διανέμονται στο ευρύ κοινό
� έκθεση αφισών με οδηγίες για αυτοπροστασία από τους σεισμούς σε χώρους συγκέντρωσης πληθυσμού
� δημοσιεύσεις σε έντυπα πλατιάς κυκλοφορίας
� τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές παραγωγές
� σύνταξη μαθητικών προγραμμάτων για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης
� ενημερωτικές ομιλίες στο ευρύ κοινό που εντάσσονται στη λειτουργία πολιτιστικών και άλλων φορέων
� ενημερωτικές ομιλίες σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και ειδικές μονάδες, με ταυτόχρονη χρήση οπτικοακουστικών μεθόδων
� ειδικές ομιλίες-μαθήματα σε ομάδες πληθυσμού που σχετίζονται επαγγελματικά, γνωστικά, όπως, μηχανικούς, στελέχη Νομαρχιών, Δήμων, Τεχνικών Υπηρεσιών κ.λπ.
Επιμόρφωση της Εκπαιδευτικής Κοινότητας
Α) Εκπαιδευτικοί
Κατά την τελευταία διετία άμεσης προτεραιότητας αντικείμενο για τον O.Α.Σ.Π. αποτελεί η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα αντισεισμικού σχεδιασμού και προστασίας στις σχολικές μονάδες.
Μέσω συγκεκριμένων επιμορφωτικών προγραμμάτων οι εκπαιδευτικοί καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αντισεισμικής συμπεριφοράς.
Έχουν ήδη γίνει σεμινάρια προς 550 Διευθυντές Α/θμιας Εκπαίδευσης στο Νομό Αττικής και αντίστοιχα προς εκπαιδευτικούς Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης στην Περιφέρεια.
Τα σεμινάρια αυτά έχουν πραξιολογικό και εργαστηριακό χαρακτήρα με στόχο τη διαμόρφωση στρατηγικών αντισεισμικής προστασίας στις σχολικές μονάδες. Έχουν διάρκεια μέχρι και 18 ώρες και σ' αυτά αναπτύσσονται θέματα σεισμολογικού περιεχομένου, οι επιπτώσεις του σεισμού σε κατασκευές και στον άνθρωπο, θέματα αυτοπροστασίας και η αντισεισμική άμυνα των σχολείων. Συμμετέχουν 2-3 εκπαιδευτικοί από κάθε σχολείο της Νομαρχίας. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται σε θέματα αυτοπροστασίας και Σχεδίων Έκτακτης Ανάγκης στα σχολεία, τα οποία οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί τα επεξεργάζονται σε υποομάδες των 10-12 ατόμων, τις οποίες συντονίζουν στελέχη του O.Α.Σ.Π.
Β) Μαθητές
Με ευθύνη του O.Α.Σ.Π., και πρωτοβουλία των αντιστοίχων φορέων (σύλλογοι διαδιασκόντων, γονέων και κηδεμόνων, τοπική αυτοδιοίκηση), πραγματοποιούνται
� ενημερωτικές ομιλίες προς τους μαθητές για θέματα πρόληψης και αυτοπροστασίας σε περίπτωση σεισμού
Γ) Ασκήσεις Εκκένωσης
� Με την καθοδήγηση του O.Α.Σ.Π. πραγματοποιούνται ασκήσεις ετοιμότητας και εκκένωσης σχολικών μονάδων, όπου μαθητές και εκπαιδευτικοί συνεργάζονται και εφαρμόζουν το σχέδιο έκτακτης ανάγκης του σχολείου τους για σεισμό. Εξασκούνται σε διαφορετικά σενάρια με στόχο την υιοθέτηση εκ μέρους τους στάσεων και συμπεριφορών που θα ακολουθήσουν σε περίπτωση σεισμού. Επακολουθεί αξιολόγηση και επανεκτίμηση του σχεδίου έκτακτης ανάγκης.

Προσεισμικά μέτρα προστασίας σε σχολικά κτίρια 

1) Έλεγχος Κτιρίου
Είναι γνωστό ότι το πιο σημαντικό σε μια κατασκευή, ειδικότερα σε ένα σχολείο, είναι η συμπεριφορά του κτιρίου σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και κυρίως σε σεισμό. Τα σχολικά κτίρια κατασκευάζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του εκάστοτε ισχύοντος Ελληνικού Αντισεισμικού Κανονισμού. Φρόνιμο πάντως είναι εάν υπάρχουν ρωγμές να διενεργείται προληπτικός έλεγχος της στατικής επάρκειας των κτιρίων από ειδικούς και να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα ενίσχυσης εάν αυτό κρίνεται απαραίτητο.
Πρέπει να σημειωθεί ότι τα νέα σχολικά κτίρια έχουν κατασκευασθεί με μέριμνα για ικανοποίηση όλων των αναγκών και απαιτήσεων των μαθητών και των εκπαιδευτικών (μεγάλο προαύλιο, κατάλληλη σκάλα και έξοδος, κ.λπ.), για την ασφαλή διαβίωση μέσα σε αυτά και την χωρίς προβλήματα εκκένωσή τους σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Δεν παύουν όμως να υπάρχουν και παλαιότερα σχολικά συγκροτήματα με πολλές ιδιαιτερότητες, όπως σχολεία χωρίς προαύλιο, με έξοδο σε κεντρικό πολυσύχναστο δρόμο ή περιστοιχισμένα από ψηλά κτίρια. Oι ιδιαιτερότητες αυτές προκαλούν δυσλειτουργίες στη καθημερινή ζωή στο χώρο αυτό, πολύ περισσότερο όμως σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης όπως είναι ο σεισμός. Για το λόγο αυτό κρίνεται σκόπιμο με πρωτοβουλία των διευθυντών να γίνονται επισημάνσεις των παραπάνω προβλημάτων στους αρμόδιους φορείς και να προτείνονται λύσεις, σε περίπτωση που κρίνεται αναγκαίο ακόμα και μετεγκατάσταση του σχολείου.
O O.Α.Σ.Π. προτρέπει, παρακολουθεί και συνεργάζεται με τους εκπαιδευτικούς για τη σύνταξη Σχεδίων αντιμετώπισης της έκτακτης ανάγκης που προκύπτει από σεισμό σε σχολεία.

2) Σύνταξη Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης
Η σύνταξη σχεδίου έκτακτης ανάγκης έχει σαν στόχο την αντιμετώπιση των συνεπειών του σεισμού, τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους μαθητές με ψύχραιμες και οργανωμένες κινήσεις που θα έχουν αποφασισθεί και σχεδιαστεί προσεισμικά. Στο σχέδιο αυτό περιγράφεται η πραγματική κατάσταση των σχολικών χώρων στεγασμένων και υπαίθριων και επισημαίνονται οι επικινδυνότητες.
Για να είναι λειτουργικό πρέπει να έχει απλή και σαφή μορφή και να περιλαμβάνει τα εξής:
� Ανάλυση των ενεργειών που πρέπει να γίνουν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα σεισμό
� Ανάθεση συγκεκριμένων καθηκόντων σε εκπαιδευτικούς
� Μνημόνιο ενεργειών
Εφαρμογή των παραπάνω κατά τη λειτουργία του σχολείου σε:
� Πρωινή βάρδια
� Απογευματινή βάρδια
� Ώρα μαθήματος
� Ώρα διαλείμματος με τους μαθητές στο προαύλιο
� Ώρα διαλείμματος με τους μαθητές να περιφέρονται στο εσωτερικό του κτιρίου

3) Άρση Επικινδυνοτήτων
Με τον όρο αυτό εννοούμε τις απαραίτητες προσεισμικές παρεμβάσεις που πρέπει να λάβουν οι εκπαιδευτικοί ώστε να αποφευχθούν σοβαροί τραυματισμοί που θα προκληθούν από βλάβες σε μη δομικά στοιχεία και στον εξοπλισμό. 

Α) Αίθουσες διδασκαλίας - γραφείο εκπαιδευτικών - διάδρομοι
� Στερέωση - ασφάλιση υαλοπινάκων
� Στερέωση επίπλων
� Ασφάλιση των βιβλίων και άλλων αντικειμένων στις βιβλιοθήκες
� Ασφαλής τοποθέτηση των επικίνδυνων και εύθραυστων υλικών
� Στερέωση των διαφόρων συσκευών και οργάνων
� Στερέωση των φωτιστικών ή των ανεμιστήρων οροφής
� Στερέωση των πινάκων ανακοινώσεων - εργασιών, των κάδρων ή των κρεμαστρών
� Προμήθεια και τοποθέτηση φακών, φαρμακείων και πυροσβεστήρων
� Ασφάλιση των αντιδραστηρίων στο χημείο του σχολείου
� Χωροθέτηση των θρανίων στις αίθουσες
� Απομάκρυνση περιττών πλεοναζόντων επίπλων
� Στερέωση των εξωτερικών καλωδίων του ηλεκτρικού ρεύματος ή των σωλήνων του καλοριφέρ

Β) Προαύλιο
� Στερέωση ιστών, πινακίδων, και κεραιών τηλεόρασης 

� Τοποθέτηση υαλοπινάκων ασφαλείας
� Ασφάλιση των εξωτερικών καλωδίων του ηλεκτρικού ρεύματος
� Συντήρηση και στερέωση των κεραμιδιών, περιφράξεων ή των μεταλλικών κιγκλιδωμάτων

4) Ενημέρωση - Εκπαίδευση μαθητών
O σεισμός προκαλεί φόβο και ανασφάλεια ειδικά στους μικρούς μαθητές που αντιδρούν με πανικό. Επιδίωξη του O.Α.Σ.Π. είναι η εμπέδωση της αντισεισμικής συμπεριφοράς, (κανόνες αυτοπροστασίας) σε ατομικό επίπεδο (μαθητή ή εκπαιδευτικού) αλλά και σε ομαδικό (τμήμα, τάξη, σχολείο). Η υιοθέτηση στάσεων και συμπεριφορών επιτυγχάνεται με ασκήσεις ετοιμότητας και εκκένωσης κτιρίου, ενημερωτικές εκδηλώσεις και σωστή πληροφόρηση από αρμόδιους φορείς.
Κατά τη προσεισμική περίοδο γίνονται οι ακόλουθες ενέργειες:
� Απόκτηση στοιχειωδών γνώσεων για το φυσικό φαινόμενο του σεισμού
� Διοργάνωση εκδηλώσεων και ομιλιών σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς για ενημέρωση - πληροφόρηση μαθητών και εκπαιδευτικών
� Διοργάνωση ασκήσεων ετοιμότητας μέσα στο χώρο του σχολείου
� Σύνταξη σχεδίου έκτακτης ανάγκης για κάθε σχολείο
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εκπαιδευτικοί σε περίπτωση σεισμού θα κληθούν να παίξουν πρωτεύοντα και ουσιαστικό ρόλο. Θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να δράσουν με ψυχραιμία, ταχύτητα και αποφασιστικότητα δίνοντας με τη συμπεριφορά τους το παράδειγμα στους μαθητές. Είναι εκείνοι που θα πρέπει να κατευνάσουν τους φόβους των μαθητών, να αποτρέψουν εκδηλώσεις πανικού και γενικότερα να λειτουργήσουν ψύχραιμα και αποτελεσματικά. Η γνώση των κανόνων της αντισεισμικής συμπεριφοράς καθώς και του ρόλου που θα έχει ο καθένας, ανάλογα με τη θέση που θα έχει τη στιγμή εκδήλωσης του σεισμού, είναι αυτονόητη, γιατί από τις έγκαιρες κινήσεις του κάθε εκπαιδευτικού θα εξαρτηθεί η οργανωμένη εκκένωση του σχολείου και κατά συνέπεια η ασφάλεια των μαθητών.
Τονίζεται ότι την αποκλειστική ευθύνη για την προστασία των μαθητών, από την στιγμή εκδήλωσης του σεισμού μέχρι την παράδοση των μαθητών στους γονείς τους, την έχουν οι εκπαιδευτικοί. Για το καλύτερο συντονισμό των ενεργειών σε περίπτωση καταστροφικής σεισμικής δόνησης θεωρούμε την συμμετοχή των γονέων.

5) Ενέργειες σε πιθανό σεισμό
O σεισμός μπορεί να προκληθεί οποιαδήποτε χρονική στιγμή, την ώρα που οι μαθητές βρίσκονται στην αίθουσα και κάνουν μάθημα ή την ώρα του διαλείμματος.
Σεισμός την ώρα του μαθήματος
Α) Κατά τη διάρκεια της σεισμικής δόνησης
� Oι μαθητές μπαίνουν κάτω από τα θρανία και ο εκπαιδευτικός κάτω από την έδρα για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η δόνηση.
� Oι μαθητές περιμένουν ψύχραιμα, χωρίς πανικό, τις οδηγίες του εκπαιδευτικού.
� Δεν εγκαταλείπουν το κτίριο
� Δεν βγαίνουν στα μπαλκόνια
� Δεν πλησιάζουν κοντά σε παράθυρα ή τζαμαρίες
� Δεν προσπαθούν να διαφύγουν από τα παράθυρα
� Δεν χρησιμοποιούν ανελκυστήρα
� Δεν μπαίνουν στο κτίριο όσοι βρίσκονται στο προαύλιο, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνονται από τους εξωτερικούς τοίχους του σχολείου
Β) Μετά το τέλος της σεισμικής δόνησης
i) Εκκένωση των αιθουσών διδασκαλίας
Με μέριμνα του εκπαιδευτικού προσωπικού ανοίγουν όλες οι πόρτες εξόδου του σχολείου και διακόπτονται οι παροχές του νερού και του ηλεκτρικού ρεύματος.
� O εκπαιδευτικός φροντίζει για την εκκένωση της αίθουσάς τους
� Ελέγχει την κατάσταση του κτιρίου κατά μήκος της διαδρομής διαφυγής και επισημαίνει τα επικίνδυνα σημεία
� Καθοδηγεί τους μαθητές στην έξοδό τους, ανά πτέρυγα θρανίων διαδοχικά
� Συντονίζει την με τάξη αποχώρηση των μαθητών ώστε να αποφευχθεί ο συνωστισμός και οι πιθανοί τραυματισμοί και τους κατευθύνει προς το Χώρο Συγκέντρωσης
Η εκκένωση του ισογείου γίνεται άμεσα και η εκκένωση των αιθουσών του ορόφου γίνεται διαδοχικά, η μία μετά την άλλη, με πρώτη αυτήν που βρίσκεται πιο κοντά στη σκάλα
ii) Χώρος Συγκέντρωσης
Χώρος Συγκέντρωσης ορίζεται το προαύλιο του σχολείου.
Oι εκπαιδευτικοί:
� συγκεντρώνουν τους μαθητές τους ανά τάξη και παίρνουν παρουσίες.
� Αναζητούν τυχόν τραυματίες.
� Αναλαμβάνουν το σβήσιμο μικροπυρκαγιών
Oι μαθητές:
� Δεν μπαίνουν πάλι στο κτίριο
� Παραμένουν σε απόσταση τουλάχιστον πέντε μέτρων από τις όψεις του σχολικού κτιρίου και από τις περιφράξεις.
� Δεν καταναλώνουν το νερό της βρύσης
� Αποφεύγουν οποιαδήποτε επαφή με πεσμένα ηλεκτροφόρα καλώδια και μεταλλικά κιγκλιδώματα
Όλοι παραμένουν στο προαύλιο μέχρι να υπάρξει πληροφόρηση. Εάν υπάρχουν παγιδευμένοι μαθητές ή εκπαιδευτικοί καθώς και πυρκαγιές ειδοποιούνται οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης.
Σε περίπτωση που το προαύλιο του σχολείου είναι επικίνδυνο για παραμονή των μαθητών σε αυτό, επιβάλλεται η μετάβασή τους σε γειτονικό υπαίθριο χώρου που έχει επιλεγεί προσεισμικά ως τόπος συγκέντρωσης.
Σεισμός κατά τη διάρκεια του διαλείμματος
Α) Κατά τη διάρκεια της σεισμικής δόνησης
� Όσοι βρίσκονται μέσα στο κτίριο του σχολείου, σε αίθουσες ή κοινόχρηστους χώρους, δεν βγαίνουν έξω και προσπαθούν να απομακρυνθούν από τα επικίνδυνα σημεία, να προστατευθούν από πιθανές ανατροπές επίπλων ή αντικειμένων. 
� Όσοι βρίσκονται στο προαύλιο, παραμένουν εκεί αποφεύγοντας τις επικινδυνότητες που υπάρχουν στον αύλειο χώρο.
Β) Μετά το τέλος της σεισμικής δόνησης
Ακολουθούνται εκ μέρους εκπαιδευτικών και μαθητών, οι ενέργειες που έχουν αναφερθεί παραπάνω και αφορούν την εκκένωση των αιθουσών και την παραμονή στον αύλειο χώρο.

6) Άσκηση Ετοιμότητας
Μέσα στα πλαίσια εξάσκησης του εκπαιδευτικού προσωπικού και των μαθητών για εμπέδωση της αντισεισμικής συμπεριφοράς κρίνεται απαραίτητος ο προγραμματισμός ασκήσεων ετοιμότητας και εκκένωσης σχολικών κτιρίων σε τακτά χρονικά διαστήματα και σε διαφορετικές συνθήκες κάθε φορά.
Διαδοχικά στάδια άσκησης:
� Oρίζεται η ημερομηνία διεξαγωγής της άσκησης
� Γνωστοποιούνται στους μαθητές οι συνθηματικοί χαρακτηριστικοί ήχοι έναρξης, διάρκειας και λήξης της σεισμικής δόνησης
� Ηχεί το προκαθορισμένο σήμα έναρξης της σεισμικής δόνησης
� O εκπαιδευτικός λέει: "Σεισμός! Όλοι κάτω από τα θρανία"
� O εκπαιδευτικός προφυλάσσεται κάτω από την έδρα και οι μαθητές κάτω από τα θρανία κρατώντας σταθερά το ένα πόδι των επίπλων. Κανένας δεν μετακινείται μέχρι να ακουστεί το σήμα λήξης του σεισμού.
� Ηχεί το προκαθορισμένο σήμα λήξης της σεισμικής δόνησης.
� O εκπαιδευτικός πηγαίνει και ανοίγει με προσοχή την πόρτα της αίθουσας.
� Ελέγχει το διάδρομο και την εκκένωση των προηγούμενων από τη δική του αιθουσών.
� Δίνει εντολή στα παιδιά την πρώτης πτέρυγας να σηκωθούν το ένα μετά το άλλο.
� Μόλις ολοκληρωθεί η εκκένωση της προηγούμενης αίθουσας, δίνει το σύνθημα για την εκκένωση της προηγούμενης αίθουσας, δίνει το σύνθημα για την εκκένωση της δικής του, που αρχίζει από την πρώτη πτέρυγα.
� Η μετακίνηση από την αίθουσα προς το διάδρομο γίνεται με ψυχραιμία και ταχύτητα, με το ένα παιδί πίσω από το άλλο. Το πλάτος των διαδρόμων συνήθως επιτρέπει την εκκένωση σε δυάδες. Το πιο σημαντικό όμως είναι, να τηρείται ενιαίος ρυθμός, σχετικά γρήγορου βαδίσματος, από όλους τους μαθητές ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα συνωστισμού που μπορεί να οδηγήσουν σε τραυματισμούς.
� O εκπαιδευτικός της πιο κοντινής προς τη σκάλα αίθουσας, μετά την εκκένωση της αίθουσάς του, παραμένει στο διάδρομο και ελέγχει την ομαλή πορεία και των υπόλοιπων μαθητών προς την έξοδο.
� Oι μαθητές συγκεντρώνονται στο Χώρο Καταφυγής - Συγκέντρωσης τηρώντας τις αποστάσεις ασφαλείας από τις όψεις των κτιρίων και τους μανδρότοιχους.